In de woorden van Profeet Mohammed, vrede zij met hem, wordt de beoefening van de islam in ‘vijf zuilen’ samengevat:

1. De geloofsbelijdenis (sjahadeh): de mondelinge belijdenis en getuigenis dat “er geen God is dan Allah en Mohammed de Boodschapper van Allah is,” wordt als de geloofsbelijdenis van de islam beschouwd. Iemand wordt moslim na het betuigen van deze belijdenis.

2. Gebeden (salaat): het verrichten van de vijf korte dagelijkse gebeden is verplicht.

3. Vasten (saum): vasten is zich ten tijde van de Ramadan gedurende een dag van zonsopgang tot zonsondergang volledig onthouden van eten, drinken en intieme gemeenschap (tussen echtelieden).

4. Zuiverende aalmoes (zakaat): dit is een jaarlijkse betaling van een klein percentage (meestal 2,5 %) van het bezit, dat onder de armen en andere begunstigden verdeeld wordt.

5. Bedevaart (hadj): indien men hier fysiek en financieel toe in staat is, is het één keer in het leven verplicht de bedevaart naar Mekka te volbrengen. De hadj wordt gedeeltelijk in herinnering aan de voetsporen en tegenslagen van profeet Abraham (vzmh), zijn vrouw Hagar en zijn oudste zoon profeet Ismael (vzmh) verricht.

Om de relatie tussen de vijf zuilen en het ethische waardensysteem van de islam te begrijpen, dienen we te kijken hoe het gedrag van mensen de samenleving beïnvloedt. De mens heeft bepaalde gevoelens en krachten, als woede, intelligentie en verlangens (seksuele verlangens, honger etc.) gekregen om zijn leven op aarde te kunnen leven. Deze emoties en krachten zijn echter losgelaten om mensen ertoe te bewegen daar een evenwicht in te vinden en hun potentieel en ontwikkeling op de juiste wijze op gang te brengen.

Tussen ontelbare mogelijke afwijkingen, bevindt zich het gewenste evenwicht tussen deze emoties. Omdat we, om in onze behoeften te voorzien, samen moeten leven, bestaat het gevaar dat mensen die wat deze emoties betreft geen balans bereikt hebben, in meer of mindere mate de rechten van anderen zullen schenden. Om in een beschaafde samenleving gerechtigheid tot stand te brengen, dient er dus een wet en aanvullend ethisch waardesysteem te zijn. Het invoeren van wetten en ethische waardesystemen is echter niet genoeg om er zeker van te zijn dat mensen zich daar ook aan zullen houden, noch is het haalbaar om iedereen voortdurend in de gaten te houden. Om ervoor te zorgen dat het schenden van andermans rechten tot een minimum beperkt blijft en om orde, harmonie en gerechtigheid in de samenleving tot stand te brengen, hebben we een manier nodig om ons bewustzijn te ontwikkelen.

Dit is waar de vijf zuilen van de islam in beeld komen. Met het afleggen van de islamitische geloofsbelijdenis wordt het teken van geloof gemarkeerd en verplicht iemand zich om op de Dag des Oordeels verantwoording af te leggen aan Allah. Door te vasten wordt de wilskracht versterkt, wat het makkelijker maakt om de verleiding om het recht van anderen te schenden, te weerstaan. Meditatie en herdenking van Allah tijdens de vijf dagelijkse gebeden herinnert de mens eraan dat Allah Immer-Aanwezig en Alziend is, wat de kans om verkeerde dingen te doen flink doet afnemen. De zuiverende aalmoes slaat een brug tussen de rijken en de armen en neemt veel sociale onvrede en redenen tot schending van andermans rechten weg. Tenslotte, bereiken mensen door de bedevaart hogere niveaus van menselijke waardigheid. De niet te evenaren ervaring van universaliteit zorgt ervoor dat mensen meer dan wat dan ook, menselijkheid gaan waarderen.

Ethisch gezien biedt de islam niet alleen verheven ethische waarden. Door individuen met mentale en spirituele vaardigheden uit te rusten en ze in staat te stellen negatieve neigingen te overwinnen, worden tevens de motieven van mensen, om de rechten van anderen te schenden geminimaliseerd.