Het belangrijkste doel van spiritualiteit in de islam, is het ontwikkelen van een intieme en persoonlijke nabijheid tot Allah. Hoewel de leerstellingen van de islam een moslim over een breed pad naar Allah leiden, bieden de vijf zuilen een structuur om het pad over te steken en de obstakels tussen een moslim en Allah weg te nemen.

Terwijl de sjahada, de geloofsbelijdenis, ons van eindige en onechte meesters bevrijdt, maken de salât, de rituele gebeden, ons los van wereldse zaken. De zakât bevrijdt ons van de kwellingen van materiële rijkdom en de haddj, de bedevaart, vormt een middel om ons te bevrijden van de last van zonden en racisme of nationalisme. Sawm, vasten bevrijdt de gelovige tenslotte van fysieke verlangens en emotionele impulsen.

Wat op sommigen overkomt als een zichzelf opgelegde beproeving, is in werkelijkheid een diepgaande menselijke ervaring. Vasten spreekt een fundamentele zwakheid in het menselijke zelf aan – de neiging direct op een impuls te reageren. De voortdurende oefening in wilskracht om zich van eten, drinken of seksuele gemeenschap te onthouden, terwijl het lichaam het menselijke zelf voortdurend impulsen geeft, betekent dat de wil beheerst wordt. Vasten heeft niet alleen te maken met honger en dorst hebben; het is ook een strijd van het menselijke zelf om niet aan destructieve impulsen toe te geven. Profeet Mohammed (vzmh) heeft gezegd: “Als iemand tijdens het vasten niet van liegen en handelen op basis van leugens afziet, hoeft hij zijn eten en drinken ook niet op te geven van Allah.” Het belangrijkste voordeel dat vasten oplevert, is dan ook het bedwingen van alle onbewuste lichamelijke impulsen. Op deze manier komt men los van de totale afhankelijkheid van deze verlangens en impulsen, wordt deze omgezet in een relatieve afhankelijkheid en wordt men alleen nog door Allah geleid, wat de gelovige dichter tot Allah brengt.

Het belangrijkste spirituele nut dat vasten oplevert, is dan ook het trainen van de wilskracht en het verwerven van de zelfbeheersing die nodig is om succes te hebben op elk gebied van ons leven. 30 Opeenvolgende dagen vasten versterkt werkelijk de wilskracht en maakt zelfbeheersing tot een gewoonte; dit geldt in die mate, dat de meeste mensen aan het einde van Ramadan het gevoel hebben nog steeds te vasten. De positieve invloed die van een dergelijk sterke wilskracht uitgaat, strekt zich uit naar elk gebied van het leven. Het is belangrijk dit net verworven vermogen het gehele jaar, tot aan de volgende Ramadan vast te houden. De Heilige Profeet (vzmh) had de gewoonte om buiten Ramadan om, iedere week op maandag en donderdag te vasten. Hoewel dit niet verplicht werd, raadde hij moslims aan hetzelfde te doen of een ander patroon van regelmatig vasten te ontwikkelen.

In de jaren ’60 werd op een kleuterschool op de campus van de Universiteit van Stanford een interessant experiment uitgevoerd. Er werd getest of vierjarigen het vermogen hadden om een verleiding te weerstaan. Terwijl men een marshmallow in een kamer legde, werd tegen het kind gezegd dat het de marshmallow meteen mocht opeten, maar dat als het zou wachten tot de proefleider terug zou komen van een boodschap, het kind er twee mocht hebben. Een aantal kinderen wachtte op twee marshmallows, terwijl anderen hem meteen opaten. Dezelfde kinderen werden 14 lang gevolgd, om te zien hoe ze zich in het leven zouden redden.

Degenen die als vierjarige de verleiding hadden weerstaan, bleken als adolescenten sociaal competenter, over grotere persoonlijke effectiviteit te beschikken, assertiever te zijn en beter in staat om met de frustraties van het leven om te gaan. Ongeveer een derde van degenen die de marshmallow direct opaten, bleken minder van deze kwaliteiten te bezitten en een relatief meer verstoord psychologisch beeld te delen. Verrassender nog, was dat degenen die als vierjarige geduldig gewacht hadden, betere studenten waren dan degenen die direct op hun impuls gehandeld hadden. Hun SAT (Scholastic Aptitude Test, red.) scores waren verbazingwekkend hoger. Wellicht is weerstand bieden aan impulsen de belangrijkste psychologische vaardigheid die er is. Aangezien alle emoties, tot het volgen van een of andere impuls leiden, vormt dit de basis van alle emotionele zelfbeheersing. (Coleman, Daniel, Emotional Intelligence [Emotionele Intelligentie], Bloomsbury, Londen (1996), pp. 81-82.)

Uiteraard is iemands opvoeding tijdens de kinderjaren van grote invloed op het vermogen tot zelfbeheersing. Als onze ouders alles doen wat we willen en ons alles geven waar we om vragen, zullen we weinig zelfbeheersing hebben. Gelukkig kan de Islamitische praktijk van het vasten deze negatieve conditionering uit de kindertijd doorbreken.